Zaraza ziemniaka i alternarioza

Ilość i jakość plonu ziemniaków w dużym stopniu zależy od występowania chorób na plantacji. Najważniejszą pod względem gospodarczym, a zarazem najbardziej szkodliwą chorobą na plantacjach ziemniaka jest zaraza ziemniaka, która występuje corocznie w różnym nasileniu. W ostatnich latach coraz większego znaczenia pod względem ekonomicznym nabiera alternarioza, która zwykle ujawnia się trochę wcześniej na polu niż zaraza ziemniaka. Obydwie te choroby mogą znacznie wpłynąć na ogólną kondycję roślin na plantacji, jak i też na plonu.

Kilka słów o zarazie ziemniaka

Zasychanie lisci spowodowane porażeniem przez P. infestans
Zasychanie lisci spowodowane porażeniem przez P. infestans

Aktualnie jest to najgroźniejsza choroba ziemniaków, ale występuje również na pomidorze. W korzystnych warunkach dla rozwoju, choroba ta powoduje znaczne straty na plantacjach ziemniaków oraz w przechowalniach. Opady deszczu, obfite i długo utrzymujące się rosy oraz korzystne temperatury sprzyjają infekcji dokonywanej przez Phytophtora infestans. Szkodliwość zarazy ziemniaka w Polsce jest szczególnie duża ze względu na znaczenie ziemniaka w produkcji roślinnej i korzystne dla rozwoju choroby warunki klimatyczne. Szkodliwość  związana jest zarówno ze spadkiem plonu w skutek zniszczenia liści przez grzyb, jak i z bezpośrednim porażeniem bulw, które łatwo gniją w wyniku wtórnego porażenia przez grzyby i bakterie.

Rozwój zarazy ziemniaka

Phytophtora infestans to lęgniowiec, którego zarodnie pływkowe powstają na trzonkach sporangialnych wyrastających przez szparki z porażonych liści. Wyrastające kiełki z bulw wydają chore rośliny, na których z czasem obserwowany jest nalot trzonków z zarodniami pływkowymi.  Istotną rolę w cyklu rozwojowym tej choroby pełnią warunki atmosferyczne. W zależności od panującej pogody zarodnie pływkowe mogą pełnić dwie odmienne funkcje.  Podczas temperatury poniżej 18C przy opadach deszczu rozwijają się pływki, przystosowane do poruszania się w wodzie. Natomiast w temperaturze powyżej 18C powstają zarodniki konidialne kiełkujące w strzępki grzybni. Grzybnia wyróżnia się dosyć szybkim wzrostem, strzępki grzybni przerastają przestwory międzykomórkowe tkanki miękiszowej. Phytophtora infestans zimuje w postaci grzybni w porażonych bulwach. Podstawowym źródłem zakażenia pierwotnego ziemniaków są gnijące bulwy oraz resztki bulw pozostawione po sortowaniu. Znacznie mniejszym źródłem choroby są ziemniaki systematycznie porażone z zakażonych sadzeniaków. Na polu grzyb przenosi się za pomocą zarodników pływkowych lub konidialnych, w zależności od warunków atmosferycznych. Do masowych infekcji dochodzi w czasie długo utrzymującej się wilgotnej pogody. Zarodniki pływkowe kiełkują na wilgotnych liściach tworząc strzępkę infekcyjną, która może wniknąć przez szparki lub przeniknąć przez kutykulę liścia. Po infekcji grzybnia przerasta tkankę liścia powodując jej obumieranie.

Symptomy zarazy ziemniaka

Pierwsze objawy zarazy ziemniaka to dosyć duże, ciemne, okrągłe i nieregularne wodniste plamy na brzegach liści najniżej położonych. Podczas wilgotnej i chłodnej pogody plamy szybko się rozszerzają, brunatnieją i tkanka zamiera. Granice plam na liściu nie są wyraźnie zarysowane, na spodniej stronie blaszki liściowej pojawia się delikatny, szarobiały nalot, wytworzony przez skupienia trzonków konidialnych z zarodnikami. Przy wysokiej wilgotności powietrza nalot pojawia się po obydwu stronach liścia. W przypadku suchej i ciepłej pogody plamy zasychają. W  warunkach korzystnych dla rozwoju grzyba, cała nać ziemniaka czernieje i obumiera, wtedy to na plantacjach unosi się charakterystyczny zapach zgnilizny.

Profilaktyka przy zarazie ziemniaka

Ochrona ziemniaka przed chorobą opiera się głównie na metodach agrotechnicznych, hodowlanych oraz chemicznych. Metody agrotechniczne to likwidacja źródeł infekcji, sadzenie zdrowych, kwalifikowanych sadzeniaków, sortowanie oraz niszczenie bulw odrzuconych, sadzenie podkiełkowanych ziemniaków. Ważną metodą jest metoda hodowlana, która stanowi jeden z elementów integrowanej ochrony roślin. Do uprawy wybiera się odmiany ziemniaków tolerancyjne lub odporne na porażenie.

Ochrona chemiczna przed zarazą ziemniaka

O skuteczności prowadzonej ochrony chemicznej decyduje zarówno liczba zabiegów jak i ich związek z terminami zarodnikowania grzyba i infekcji. Najgroźniejszym okresem, w czasie którego dochodzi do infekcji odnotowywany jest w temp. 16-22C przy wysokiej wilgotności powietrza. Temperatura poniżej 8C hamuje zarodnikowanie grzyba i infekcję. Skuteczność zwalczania zarazy ziemniaka zależy od trafnego wyboru fungicydu oraz zastosowania go w odpowiedniej dawce. Fungicydy do zwalczania zarazy ziemniaka zalicza się do trzech grup:

armetil metalaksylsystemiczne (układowe) – przemieszczają się w roślinie chroniąc przed porażeniem także nowo przyrastające tkanki. Takie działanie wykazuje preparat Armetil M 72 WP stosowany w dawce 2-2,5 kg/ha, którego substancją aktywną jest metalaksyl i mankozeb.  Zalecanym preparatem do zwalczania zarazy jest Axidor 400 SC zawierający dwie substancje aktywne: chlorowodorek proamokarbu i cymoksanil. Fungicyd ten stosowany w dawce 2,5 kg/ha działa zarówno interwencyjnie i zapobiegawczo, chroni nowe przyrosty. Axidor 400SC stanowi jedno z podstawowych działań strategii zapobiegania powstaniu zjawiska odporności Phytophtora infestans. Istotną cechą tego preparatu jest to, iż jest całkowicie odporny na zmywanie przez deszcz. W przypadku wystąpienia na plantacji pierwszych objawów zarazy ziemniaka Axidor 400SC należy zastosować z preparatem kontaktowym zawierającym mankozeb.

wgłębne – działają w miejscu naniesienia, przenikają kilka warstw jednak nie przemieszczają się w roślinie. Jednym z preparatów o takim działaniu jest Sacron 450 WG, którego substancją czynna jest cymoksanil. W dawce 0,22 kg/ha, zabieg należy wykonać łącznie z preparatem Penncozeb 80 WP lub Vondozeb 75 WG. Preparat Video 69,5 WP wykazuje działanie zarówno wgłębne jak i powierzchniowe. Zawiera cymoksanli i mankozeb, polecany do stosowania zapobiegawczego i interwencyjnego w dawce 2,25 kg/ha.

kontaktowe – zalecane do stosowania przed infekcją, zapobiegają zakażeniu przez działanie w miejscu naniesienia. Preparat Folpan 80 WG w dawce 1,5-2 kg/ha działa zapobiegawczo wobec zarazy i alternariozy.

Strategia zabiegów chemicznych:

1. zabieg – preparaty wykazujące działanie systemiczne lub wgłębne

2. zabieg – po około 2 tygodniach, zastosowanie preparatów o działaniu wgłębnym lub kontaktowym

3. zabieg i kolejne –  co ok. 7-10 dni preparatami kontaktowymi, należy pamiętać o przemienności ich stosowania.

Desykacja

missionJednym z ostatnich zabiegów w ochronie ziemniaków przez zarazą jest desykacja naci. Mission 200 SL jest używany do desykacji (niszczenia) naci ziemniaczanej, a zarazem polepszenia zdrowotności i jakości bulw. Mission 200 SL zapobiega przemieszczaniu się wirusów z liści i łodyg do bulw;  zapobiega i ogranicza porażenia bulw przez zarazę ziemniaka; zmniejsza liczbę uszkodzeń mechanicznych podczas zbioru. Ziemniaki po desykacji przyśpieszają wzrost. Zabieg ten ułatwia znacznie pracę maszyn (kopaczki i kombajnu) podczas zbioru bulw ziemniaka. Zalecana dawka środka dla jednorazowego zastosowania 2-3 l/ha. Dawkę 3l/ha należy stosować na zwarte łany wyrośniętych roślin. W sezonie wegetacyjnym można wykonać maksymalnie 1 zabieg tą dawką. Termin zastosowania środka ustala się w zależności od przebiegu warunków agrometeorologicznych w danym rejonie kraju, wczesności danej odmiany, przeznaczenia plonu ziemniaków, wielkości bulw, stopnia dojrzałości skórki na bulwach ziemniaka oraz zagrożenia porażenia chorobami wirusowymi roślin na plantacjach nasiennych.

Alternarioza na plantacji ziemniaków

Charakterystyczne koncentryczne plamy spowodowane porażeniem przez A. soalni
Charakterystyczne koncentryczne plamy spowodowane porażeniem przez A. soalni

Aktualnie sucha plamistość liści ziemniaka – alternarioza to najgroźniejsza choroba ziemniaków, zaraz po zarazie ziemniaka. Może występować także na pomidorze. W korzystnych warunkach dla rozwoju, choroba ta powoduje znaczne straty na plantacjach ziemniaków. Odnotowanie suchej plamistości liści ziemniaka spowodowanej przez Alternaria solani przyczynia się do znacznych strat w jakości i ilości uzyskiwanego plonu. Grzyb ten powoduje porażenie liści, które prowadzi często do przedwczesnego ich zamierania. Przyczynia się to do znacznego ograniczenia procesu transpiracji i fotosyntezy rośliny. Grzyb ten może porażać bulwy ziemniaków, wskutek czego źle się przechowują. Porażone ziemniaki, które wysadzane są na przyszły rok często nie kiełkują bądź też po skiełkowaniu gniją.

Symptomy alternariozy ziemniaka

Początkowe symptomy alternariozy na liściach
Początkowe symptomy alternariozy na liściach

Pierwsze objawy porażenia obserwowane są na początku wegetacji, głównie na starszych liściach ziemniaka. Zauważalne są brunatno czarne, współśrodkowo strefowane plamy, których średnica dochodzi do 2cm. Plamy te na początku są owalne, później stają się wieloboczne. Na powierzchni plam wraz z rozwojem choroby można zaobserwować charakterystyczny czarny nalot obfitej grzybni. Porażone liście żółkną, przedwcześnie zasychają i zamierają. Na powierzchni bulw powstają brunatne, owalne lub nieregularne, wgłębne i wklęsłe plamy. Miąższ w porażonych bulwach staje się brunatny i twardy.

 

Działania profilaktyczne przeciwko alternariozie ziemniaka

Ochrona ziemniaka przed suchą plamistością liści opiera się na metodach agrotechnicznych, hodowlanych oraz chemicznych. Do działań agrotechnicznych można zaliczyć: likwidację źródeł infekcji m.in. resztek roślinnych na plantacji, sadzenie zdrowych, kwalifikowanych sadzeniaków, sortowanie oraz niszczenie bulw zainfekowanych, sadzenie podkiełkowanych ziemniaków. Zabiegi pielęgnacyjne (odchwaszczanie, nawożenie) stosowane na plantacji gwarantują utrzymanie roślin w dobrej kondycji.

Ochrona chemiczna przed alternariozą ziemniaka

Ochrona chemiczna polega na profilaktycznym opryskiwaniu roślin ziemniaka fungicydami, które opóźniają destrukcyjne działanie rozwijającej się na polu choroby. O skuteczności prowadzonej ochrony chemicznej decyduje zarówno dobór odpowiednich fungicydów i ich dawek, właściwy termin wykonania zabiegu, a także ciągłość prowadzenia zabiegów ochronnych. W przypadku zaobserwowania pierwszych objawów porażenia Alternaria solani należy wykonać zabieg chemiczny preparatem: Armetil M 72 WP (metalaksyl i mankozeb) w dawce 2-2,5 kg/ha, Folpan 80 WG (folpet) w dawce 1,5-2,0 kg/ha. Preparaty chemiczne stasowane w walce z zarazą ziemniaka wykazują również działanie ograniczające i zwalczające alternariozę.

Karolina Felczak