Czynniki kształtujące żyzność gleby

żyzność glebyNajważniejszym celem produkcji roślinnej jest uzyskanie odpowiedniego plonu o pożądanej jakości konsumpcyjnej, przechowalniczej lub przetwórczej. Spośród wielu czynników decydujących o powodzeniu w uprawie roślin kluczowa jest gleba, a w zasadzie jej właściwości fizyczne, chemiczne oraz biologiczne.

Dr Grzegorz Cieśliński, PRP Technologies Polska

Żyzność gleby

Przydatność gleb do celów rolniczych i ich wartość uprawowa jest określana przez wiele parametrów, które składają się na żyzność. Jest to pojęcie, którym w praktyce agrotechnicznej posługujemy się bardzo często, ale nie zawsze uświadamiamy sobie, co się pod nim kryje.

Żyzność określamy jako naturalną zdolność gleby do zaspokajania potrzeb pokarmowych roślin. Stanowi ona zespół właściwości gleb – fizycznych, chemicznych, biochemicznych i biologicznych  – zapewniających roślinom odpowiednie warunki do wzrostu.

Czynniki warunkujące żyzność gleby

Każda gleba charakteryzuje się naturalną żyznością, która wynika z pochodzenia ukształtowanego w procesie glebotwórczym i zależy np. od zawartości substancji organicznej (próchnicy), koloidów glebowych, aktywności drobnoustrojów. Zatem żyzność gleby określa potencjalną dostępność dla roślin składników mineralnych, wody i powietrza.

Cechy gleby

Z punktu widzenia agrotechniki jest to zespół najważniejszych dla rolnika cech gleby, na który składają się przede wszystkim:

  • zasobność w składniki mineralne, odczyn (pH),
  • zawartość substancji organicznej (próchnicy) i koloidów  glebowych,
  • aktywność mikrobiologiczna,
  • wilgotność (zdolność do zatrzymywania wody i jej regulacja),uprawa (zabiegi agrotechniczne).

Wpływ działań agrotechnicznych na stan gleby

Ważnym aspektem kształtowania żyzności gleb jest możliwość jej zmiany poprzez szereg działań agrotechnicznych, takich jak: uprawa, nawożenie oraz prawidłowy płodozmian. Środowisko glebowe jest jedynym, którego niektóre właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne potrafimy zmieniać w trakcie procesu produkcji rolniczej poprzez nawożenie, wapnowanie czy choćby nawadnianie lub meliorację. Niestety, zmiany te nie zawsze oddziaływają korzystnie na stan gleby i jej przydatność agrotechniczną. Stąd konieczność podejmowania działań na podstawie rzetelnych informacji dotyczących np. aktualnego stanu zasobności gleb w składniki mineralne.

Zasobność gleb w składniki mineralne

Zasobność gleb w składniki mineralne powinna kształtować się na poziomie pozwalającym na zaspokojenie potrzeb pokarmowych roślin – to znaczy stanowić źródło takiej ilości tych składników, które w warunkach klimatycznych i glebowych gospodarstwa pozwolą na uzyskanie maksymalnego plonowania. Niestety, pobieranie składników mineralnych z gleby nie jest prostym odzwierciedleniem zasobności w te składniki, które mogą przechodzić szereg zmian prowadzących do ograniczenia ich pobierania przez korzenie. Bezpośrednio dostępne dla roślin są jedynie te składniki, które występują w roztworze glebowym, a więc „pożywce” pokarmowej w naturalny sposób występującej w glebie.

Część zabsorbowanych przez minerały i koloidy glebowe składników może być potencjalnie dostępna dla roślin. Najczęściej sorpcji tej ulegają kationy dwuwartościowe, w tym przede wszystkim wapń (Ca) i magnez (Mg). Sorpcji nie ulegają natomiast aniony, np. azotany, które dzięki temu łatwo wymywane są w głąb profilu glebowego.

Odczyn gleby a dostępność mikroelementów

Dostępność składników mineralnych dla roślin w ogromnym stopniu regulowana jest przez odczyn gleby, który wyrażamy za pomocą pH. Na glebach kwaśnych i bardzo kwaśnych rośnie dostępność mikroelementów (żelazo, mangan, cynk, miedź, bor) oraz azotanowej (saletrzanej) formy azotu. Wraz z podwyższaniem pH rośnie dostępność wapnia i magnezu oraz amonowej formy azotu (NH4+).  Większość składników mineralnych niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania roślin pobierana jest w największych ilościach w glebach o odczynie lekko kwaśnym.

Degradacja wzrostu systemu korzeniowego

W warunkach pH poniżej 5,5 występować może nadmierna aktywność glinu (aluminium), co prowadzi do zdecydowanego obniżenia żyzności gleby, skutkując przede wszystkim degradacją wzrostu systemu korzeniowego. Jest to zjawisko dość powszechnie występujące zwłaszcza na glebach słabych. W takim przypadku skuteczną metodą podniesienia żyzności jest wapnowanie oraz stosowanie sposobów podnoszących zawartość próchnicy (nawożenie obornikiem, przyorywanie resztek pożniwnych itp.).

Zalety gleb próchnicznych

Gleby bogatsze w substancję organiczną wyróżniają się aktywną działalnością mikroorganizmów glebowych, które wpływają na lepsze zaopatrzenie roślin w składniki mineralne. Gleby próchniczne mają też większą zdolność do sorbowania składników pokarmowych i wody. Zwiększenie żyzności gleb może się zatem dokonać poprzez zwiększenie zawartości próchnicy w warstwie ornej, co wraz z koloidami glebowymi wpływa bezpośrednio na tworzenie się najbardziej pożądanej gruzełkowej struktury gleby.

Sposoby poprawy żyzności gleb

Koloidy glebowe zwiększają właściwości sorpcyjne gleb, wskutek czego zwiększa się możliwość gromadzenia niezbędnych dla roślin składników pokarmowych i wody. Żyzność w tym zakresie możemy więc modyfikować nie tylko bezpośrednio – poprzez stosowanie nawozów naturalnych (obornik, kompost i inne), lecz także dzięki zdobywającym coraz więcej zwolenników nawozom i preparatom doglebowym – w tym aktywizacji procesów próchniczotwórczych.

Nawozy i preparaty doglebowe

Do tej grupy zaliczamy nawozy aktywizujące rozwój drobnoustrojów glebowych, preparaty zwiększające procesy humifikacji w glebie czy zawierające kultury żywych bakterii. Produkty te mogą podnieść żyzność gleby pod warunkiem, że będą stosowane zgodnie z ich przeznaczeniem oraz w warunkach sprzyjających ich efektywności.

Właściwości wodne gleby

Gleby o dobrej strukturze, niezbyt zwięzłe, próchniczne i bogate w koloidy organiczne oraz mineralne mają zazwyczaj bardzo dobre właściwości wodne. Woda w glebie jest czynnikiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania uprawianych roślin. Bierze udział praktycznie we wszystkich procesach glebowych – fizycznych, chemicznych i biologicznych.

Gleby luźne

Gleby luźne – piaski, piaski gliniaste – są glebami o bardzo małej zdolności do zatrzymywania wody, a przy tym łatwo tracą tę, która w tego typu glebach jest zgromadzona – poprzez wymywanie w głąb gleby lub nadmierne odparowywanie.

Gleby ciężkie

Gleby ciężkie, gliniaste, zlewne najczęściej mają dużą zdolność do zatrzymywania wody.Niestety, na tego typu glebach liczba wolnych przestrzeni pomiędzy cząstkami stałymi gleby (minerały, koloidy) jest bardzo ograniczona i przy nadmiernej wilgotności przestrzenie te wypełnia woda, co z kolei ogranicza dostępność tlenu dla korzeni. Poprawa żyzności gleby ciężkiej powinna zatem polegać na jej rozluźnieniu, przede wszystkim za pomocą zabiegów agrotechnicznych oraz  – jeśli to konieczne –osuszeniu przez drenowanie.

Fertygacja

Zabiegi agrotechniczne powinny zapobiegać nadmiernym stratom wody, np. poprzez unikanie ugniatania wierzchniej warstwy gleby lub stosowanie podorywek uniemożliwiających podsiąkanie wody z głębszych warstw profilu do powierzchni gleby. Bardzo dobre efekty przynosi stosowanie nawadniania lub nawadniania wraz z nawożeniem (fertygacja), co z jednej strony pozwala na kontrolowanie stanu wilgotności gleby w okresach suszy, z drugiej zaś pozwala na precyzyjne zaopatrzenie roślin w składniki pokarmowe – w odpowiedniej formie i dawce oraz w optymalnym czasie.

Właściwości naturalne gleby i właściwości po jej modyfikacji

Żyzność jest zatem zbiorem jej cech będących wypadkową pomiędzy naturalnymi właściwościami (wynikającymi z budowy gleby, pochodzenia, zawartości próchnicy oraz koloidów glebowych, zawartości składników mineralnych w formach dostępnych i potencjalnie dostępnych dla roślin) a właściwościami, które modyfikujemy za pomocą zabiegów agrotechnicznych w celu poprawienia warunków wzrostu i plonowania roślin.

Gleba jako jedyny ze środków produkcji rolnej nie ulega zużyciu w czasie procesu produkcji, ale utrzymanie jej wysokich wartości produkcyjnych w dużym stopniu zależy od dbałości o jej trwałą żyzność i utrzymanie w wysokiej kulturze agrotechnicznej.

magazyn doradca warzywniczy