W wyniku nieprzestrzegania zasad zmianowania oraz zbyt częstej uprawy cebuli na tym samym polu następuje nagromadzenie się wielu sprawców chorób. Niewątpliwie najbardziej destrukcyjnymi chorobami są: mączniak rzekomy, mączniak prawdziwy, biała zgnilizna, głownia cebuli oraz fuzaryjne gnicie cebuli.

Mączniak rzekomy cebuli jest najgroźniejszą chorobą na plantacjach cebuli ozimej, uprawianej z dymki, i na plantacjach nasiennych. Nasilenie choroby jest różne, zależy przede wszystkim od warunków atmosferycznych występujących w danym sezonie wegetacyjnym. W latach z korzystnymi warunkami pogodowymi dla rozwoju mączniaka możemy mówić o epidemiach na plantacjach cebuli.

Epidemiologia sprawcy

Sprawcą choroby jest organizm grzybopodobny Peronospora destructor. Rozwija się w przestworach międzykomórkowych i wytwarza ssawki, które wrastają do komórek miękiszowych. Grzybnia rozwija się w liściach i pędach, wyrastają z niej trzonki konidialne, na końcu których znajdują się zarodniki konidialne. To właśnie te zarodniki, odrywając się od trzonków, unoszone przez wiatr, przenoszą chorobę na inne cebule. Dlatego na liściach cebul można zaobserwować charakterystyczny aksamitny nalot trzonków konidialnych z zarodnikami konidialnymi. To znak dla plantatorów, że grzybnia już spenetrowała tkanki liści, a w związku tym choroba rozprzestrzenia się na plantacji.

Jak zimuje patogen?

Zimuje grzybnia w cebulach, jednak głównym źródłem infekcji pierwotnych choroby w nowym sezonie są porażone cebule nasienne, cebule z dymki oraz resztki cebul pozostałe po zeszłorocznej uprawie. Grzybnia, która znajduje się pomiędzy łuskami, systemicznie, w miarę rozwoju poraża liście i pędy kwiatowe. Zimowanie P. destructora ma istotny związek z dokonywaniem infekcji w roku kolejnym, ponieważ grzybnia, która rośnie wraz z roślinami, zaczyna wytwarzać zarodniki konidialne wywołujące infekcje pierwotne – pierwsze w sezonie. Jeśli na polu przezimowały odrosty cebulowe zakażone, a będą sprzyjające warunki pogodowe, to wokół tej rośliny pojawią się kolejne porażone. Zaś gdy uprawiana jest plantacja z siewu w pobliżu plantacji nasiennej cebuli, gdzie niektóre cebule były porażone, to należy się spodziewać pierwszych objawów porażenia cebul od strony tej plantacji. Ważne jest, aby znać takie zależności, ponieważ pozwalają one uniknąć potencjalnego zagrożenia spowodowanego przez tę chorobę.

Rozwój patogenu

Do najważniejszych czynników rozwoju epidemii mączniaka zalicza się przede wszystkim powszechność źródeł wtórnego zakażania oraz warunki pogodowe panujące w sezonie, ponieważ od nich zależy liczba infekcji. Szarawo-fioletowy nalot na trzonkach konidialnych z zarodnikami konidialnymi może pojawić się już w maju. Przerastanie grzybni następuje podczas wilgotnych nocy, w okresach przelotnych opadów lub przy lokalnych zamgleniach w temp. 1-12oC. Liczba i nasilenie infekcji wzrasta przy pogodzie wilgotnej i stosunkowo chłodnej (czerwiec, lipiec). Optymalna temperatura dla rozwoju choroby wynosi 10-14oC, a optymalna wilgotność to 98-100%. Temperatura poniżej 7oC hamuje całkowicie zarodnikowanie grzyba. Zarodniki konidialne odrywają się w czasie wysychania rosy oraz zmniejszania wilgotności na liściach i rozsiewają na sąsiednie rośliny cebuli i okoliczne pola. Do skiełkowania zarodników i ponownego zakażenia może dojść jedynie w kropli wody. Przewlekłe chłody i letnie deszcze powodują, że cykl zakażeń następuje w dosyć krótkich odstępach czasu po sobie. Jest to łańcuch infekcyjny, gdzie kolejne ogniwa powtarzają się co 3-5 dni. Zarodniki konidialne kiełkują w ciągu 3 godzin, infekcja trwa 6-12 godzin, a inkubacja choroby 3-5 dni. Po inkubacji obserwowane są objawy choroby, a wkrótce zauważalne jest pierwsze zarodnikowanie grzyba.

Czy wiesz, że…

Po czym rozpoznać roślinę, która odpowiada za pierwotne porażenie? Takie rośliny różnią się od zdrowych przede wszystkim tym, że mają zahamowany wzrost, a ich liście stopniowo wyginają się ku dołowi. Jaśniejsza jest też ich barwa. Na pędach nasiennych widoczne są zahamowania we wzroście, a na powierzchni pojawiają się jaśniejsze owalne plamy.

Symptomy choroby

Oznaki porażenia mączniakiem rzekomym cebuli występują w dwóch różnych postaciach i objawach. Wtórne objawy porażenia pojawiają się na roślinach wyrosłych z cebul wysadkowych. Grzyb w cebulach występuje w formie utajonej, poprzez przerastanie rozwijających się liści powoduje systemiczne porażenie całych roślin. Liście z tych cebul są niedorozwinięte, jasnozielone, łukowato wygięte. Wzrost porażonych liści jest zahamowany, a w czerwcu i lipcu zaczynają zamierać. Na pędach cebuli nasiennej pojawia się szaro-fioletowy nalot zarodnikowania grzyba, który z czasem może pokryć cały pęd nasienny. Objawy pierwotne powstają w wyniku porażenia liści i pędów przez zarodniki konidialne z roślin wyrosłych z zainfekowanych cebul wysadkowych. Na liściach i pędach występują jasnozielone lub zielonożółte plamy, na początku małe, stopniowo powiększające się – przy silnym porażeniu pokrywają już znaczną część liści i pędów. W czasie wilgotnej pogody na plamach na liściach pojawia się aksamitny szaro-fioletowy nalot trzonków konidialnych z zarodnikami konidialnymi. Z czasem nalot ciemnieje, staje się wyraźniejszy i trwalszy. Zmiany te są spowodowane wystąpieniem saprofitów lub słabych pasożytów wtórnych, głównie grzybów z rodzaju Alternaria oraz Stemphylium. Z czasem porażone liście i pędy żółkną i zamierają przedwcześnie. Porażone cebule reagują wtedy, wytwarzając nowe liście, co przyczynia się do tworzenia cebuli o zgrubiałych szyjkach, które nie zasychają, a zebrana cebula nie nadaje się do przechowywania.

Pełny program ochrony cebuli przed mączniakiem rzekomym musi być oparty zarówno na działaniach prewencyjnych, jak i na metodach chemicznych.

Profilaktyka i zwalczanie

W ochronie cebuli przed mączniakiem rzekomym wykorzystuje się zarówno metody agrotechniczne, jak i metody chemiczne.

Metody agrotechniczne

Ze względu na zimowanie patogenu plantacje z siewu wiosennego należy lokalizować na stanowiskach przewiewnych z dala od plantacji cebuli nasiennej lub uprawianej z dymki. Jest to pewien sposób eliminacji przenoszenia choroby z tamtych pól. W przypadku plantacji cebuli należy również unikać stanowisk w pobliżu zbiorników wodnych, łąk, gdzie panuje wysoka wilgotność. Ponadto w przypadku uprawy cebuli na tym samym polu należy niszczyć odrosty po cebulach zimujących w glebie. Na plantacjach uprawnych z dymki i cebuli nasiennych systematycznie należy usuwać rośliny z pierwotnymi objawami choroby.

Metody chemiczne

Metoda chemiczna jest najważniejszą i najbardziej skuteczną formą ochrony przeciwko mączniakowi rzekomemu. W przypadku zaobserwowania pierwszych objawów porażenia na plantacjach cebuli należy rozpocząć ochronę chemiczną. Bardzo ważne jest, żeby pamiętać o dodaniu do cieczy użytkowej środka zwilżającego (adiuwantu), który zwiększy przyczepność preparatu chemicznego. Jest to szczególnie istotne ze względu na to, że cebula ma liście pionowe oraz dodatkowo pokryte kutnerem. Jednym z takich adiuwantów, który można zastosować w uprawie cebuli, jest Flipper. Preparat Flipper poprawia pokrycie liści cieczą roboczą, zwiększa pobranie substancji aktywnej przez roślinę oraz odporność na zmywanie. Zmniejsza napięcie powierzchniowe cieczy roboczej, a tym samym poprawia skuteczność zabiegu. Umożliwia dotarcie cieczy roboczej w miejsca trudno dostępne, np. spodnie strony liści, wewnętrzne strony zwiniętych liści, miejsca osłonięte oprzędami, kutnerem.

Sygnalizacja

Prowadzenie monitoringu jest szczególnie ważne w przypadku określenia precyzyjnego terminu zabiegu wraz z realnym i potencjalnym zagrożeniem przez P. destructora. Aktualnie prowadzony monitoring choroby umożliwia określenie i wyznaczenie odpowiedniego terminu zabiegu poprzez analizę warunków pogodowych sprzyjających wytwarzaniu zarodników konidialnych, infekcji, jak też okresu inkubacji. Dlatego coraz większą rolę w ochronie odgrywają modele chorobowe, również w przypadku mączniaka rzekomego. Model w połączeniu z lustracjami plantacji umożliwia wykonanie zabiegu w najlepszym terminie do zwalczenia patogenu.

Jakie środki chemiczne?

W wyborze odpowiedniej strategii ochrony przed mączniakiem rzekomym należy dobrać właściwe fungicydy. Trzeba wziąć pod uwagę charakter działania danych fungicydów. Środki zapobiegawcze zawierające m.in. mankozeb, jak Penncozeb 80 WP oraz Vondozeb 75 WG stosowane są na plantacjach roślin, zanim zostaną porażone przez mączniaka rzekomego, ponieważ nie wnikają w głąb tkanek rośliny. Te fungicydy charakteryzują się działaniem kontaktowym i są przeznaczone do stosowania zapobiegawczego w ochronie przeciwko mączniakowi rzekomemu cebuli. Zabiegi należy wykonać co 7-10 dni, na przemian z preparatami z innych grup chemicznych. Natomiast produktem o działaniu interwencyjnym, zawierającym metalaksyl i mankozeb, jest Armetil M 72 WP. Poleca się go do stosowania zapobiegawczego przed chorobami grzybowymi.

Pamiętaj!

Według zasady Dobrej Praktyki Rolniczej trzeba naprzemiennie stosować fungicydy, a każdy kolejny zabieg powinien być wykonywany środkiem zawierającym inny składnik aktywny.

Strategia ochrony (zabiegi należy wykonywać co 7-10 dni):

• Mankozeb (1-2 razy):
  Vondozeb 75 WG , Penncozeb 80 WP w dawce 2 kg/ha;
• Mankozeb + Dimetomorf : Vondozeb 75 WG , Penncozeb 80 WP w dawce 2 kg/ha + Acrobat MZ 69 WG w dawce 2 kg/ha;
• Mankozeb + metalaksyl : Armetil M 72 WP w dawce 2 kg/ha;
• Cymoksanil + mankozeb: Curzate M 72,5 WP w dawce 2 – 2,3 kg/ha Benalaksyl + mankozeb: Fanatic M WP w dawce 2,5 kg/ha;
• Fostyl + fenamidon: Mildex 711,9 WG w dawce 2,5 kg/ha;
• Piraklostrobina + azoksystrobina: Signum 33 WG w dawce 1 kg/ha;
• Azoksystrobina: Amistar 250 SC w dawce 0,8 l/ha;
• Fluazynam: Altima 500 SC / Zignal 500 SC w dawce 0,8 l/ha.

Karolina Felczak