Ogórek polowy – ochrona przed chorobami

Ogórek jest ważnym gospodarczo gatunkiem warzyw uprawianych w Polsce na skalę towarową. Zajmuje mniej więcej 10% ogólnej powierzchni uprawianych warzyw w polu. Jego produkcja jest pracochłonna głównie ze względu na ręczne zbieranie owoców o najmniejszych rozmiarach, które są przeznaczone do konserwowania.

Ogórki są roślinami wybitnie ciepłolubnymi, nie znoszą zbyt dużej wilgoci w glebie i nadmiernej ilości opadów deszczu, a także wielodniowych ochłodzeń, tj. spadków temperatury poniżej 12°C – głównie w okresie kiełkowania i początkowej fazie wzrostu. Spadki temperatury poniżej 10°C i nadmiar wilgoci w glebie powodują całkowite zahamowanie wzrostu roślin oraz masowe występowanie zgorzeli siewek i ich zamieranie.

Uszkodzenia chłodowe

W okresie przed kwitnieniem nocne spadki temperatury poniżej 12°C powodują uszkodzenia chłodowe, których objawy przypominają mączniaka prawdziwego lub srebrzystość liści. W uprawie ogórków w latach chłodnych i o dużej ilości opadów deszczu choroby są czynnikiem limitującym plonowanie roślin – nawet przy stosowaniu intensywnej ochrony konwencjonalnej.

Zaś w latach suchych i ciepłych czynnikiem decydującym o powodzeniu uprawy ogórków jest możliwość nawadniania. Woda jest podstawą sukcesu wszelkiej produkcji roślinnej, a zwłaszcza takich warzyw jak ogórki.

Mączniak rzekomy

Jego sprawcą jest Peronospora cubensis. Objawami porażenia są ograniczone nerwami jasnooliwkowe plamy na górnej stronie liści. Na ich dolnej powierzchni widoczny jest obfity szarofioletowy nalot zarodników konidialnych. Plamy te żółkną, z czasem brązowieją, a liście zamierają. Czynnikiem determinującym rozwój choroby jest przede wszystkim wilgotność, a w dalszej kolejności temperatura.

Mączniak rozwija się błyskawicznie, powodując natychmiastowe zamieranie roślin. W południowej i centralnej części Polski pierwsze objawy mączniaka rzekomego dyniowatych na odmianach niewykazujących cech odporności na tę chorobę mogą wystąpić pod koniec trzeciej dekady czerwca, a na odmianach o wysokim poziomie odporności 20–30 dni później, czyli mniej więcej w połowie lipca.

Skuteczne zwalczanie zagrożenia najlepiej prowadzić w oparciu o zasadę, według której należy unikać infekcji pierwotnych, rozpoczynających rozwój choroby.

Zaleca się zaplanować zabiegi, w których naprzemiennie, w zależności od zaistniałej sytuacji, stosowane są preparaty profilaktyczne lub środki o charakterze interwencyjnym. Stosowanie tych ostatnich, chociaż nie zastąpi właściwie przeprowadzonych zabiegów profilaktycznych, czasami staje się koniecznością. Najczęściej ma to miejsce wtedy, gdy od ostatniego zabiegu profilaktycznego, wraz z pojawieniem się nowych przyrostów, wystąpiły warunki umożliwiające infekcję, a zastosowanie preparatu kontaktowego nie było możliwe. W takiej sytuacji preparat interwencyjny, taki jak Cabrio Duo, musi jak najszybciej wnikać do wnętrza roślin

Limocide – Rozwiązanie ekologiczne

Do zwalczania mączniaka prawdziwego ogórka, a także mączlików, można wykorzystać Limocide – biologiczny preparat na bazie olejku pomarańczowego (60 g/l). Ten płynny środek działa kontaktowo i wysuszająco na owady oraz na grzybnię patogenów.

Ponadto Limocide nie ma najwyższego dopuszczalnego stężenia pozostałości oraz żadnych szkodliwych pozostałości chemicznych, a zatem może być bezpiecznie stosowany przed zbiorami, jako działanie ratunkowe przy nagłym wzroście liczby szkodników. Produkt jest bezpieczny dla owadów pożytecznych (przyjazny dla owadów drapieżnych i pszczół). Może być stosowany jako partner w zbiorniku opryskiwacza wraz z innymi środkami owadobójczymi, grzybobójczymi i akarycydami.

Bakteryjna kanciasta plamistość

Jedną z najważniejszych chorób warzyw dyniowatych, w tym głównie ogórków uprawianych w polu i w wyjątkowych przypadkach pod osłonami, jest bakteryjna kanciasta plamistość. Jej sprawcą jest bakteria Pseudomonas syringae pv. lachrymans, która może atakować rośliny już od fazy liścieni i aż do końca okresu wegetacji.

Większość odmian ogórków uprawianych pod osłonami i w polu jest genetycznie odporna lub ma odpowiedni stopień tolerancji na bakteriozę. Jednak zaleca się prowadzenie dokładnej lustracji plantacji, zarówno w polu, jak i pod osłonami, aby w odpowiednim czasie dobrze rozpoznać sprawcę choroby oraz zastosować właściwy sposób ochrony.

Jedyną metodą zapobiegawczą jest przestrzeganie zasad płodozmianu i przerwa w uprawie roślin dyniowatych na tym samym polu przez co najmniej 4 lata. Bardzo pożądane byłoby nawożenie nawozami organicznymi, ponieważ ogórki pozytywnie reagują na zawartość próchnicy i materii organicznej w glebie. Trudno także przewidzieć, kiedy nastąpią pierwsze zagrożenia roślin chorobami, w tym najgroźniejszymi, takimi jak mączniak rzekomy czy bakteryjna kanciasta plamistość.

Teoretycznie, według naszych wieloletnich obserwacji, takie zagrożenie może wystąpić już w trzeciej dekadzie czerwca i najwcześniej w południowo-wschodnich rejonach Polski. Trzeba pamiętać, że najskuteczniejszą metodą ochrony ogórków jest profilaktyka i wczesne dokładne rozpoznanie sprawców chorób.

Objawy i warunki rozwoju

Pierwsze objawy bakteriozy w polowej uprawie ogórków mogą występować już w drugiej połowie czerwca. Początkowo na liściach pojawiają się drobne i dość liczne plamy ograniczone nerwami. Przypominają one symptomy mączniaka rzekomego dyniowatych.

Takie choroby występują często współrzędnie z mączniakiem rzekomym, co sprawia trudności w ich diagnozowaniu. W przypadku bakteriozy na górnej stronie blaszki liściowej pojawiają się liczne, lekko rozmyte, ograniczone nerwami, jasnooliwkowe, kanciaste plamy (do 0,5 cm średnicy).

W warunkach wysokiej wilgotności powietrza na dolnej stronie liści, w obrębie plam, występuje śluzowata, biaława kropla wysięku bakteryjnego. Mniej więcej po 2–3 dniach tkanka w tych miejscach brązowieje, zasycha i się wykrusza. Jest to przyczyną powstawania  tworów w liściach. Są one otoczone białą obwódką, która tworzy się w wyniku zasychania pozostałości wysięku bakteryjnego. Zasychanie i wykruszanie się martwej tkanki w liściach ogórków jest efektem naturalnego mechanizmu obronnego roślin, tzw. nadwrażliwości, która uniemożliwia rozprzestrzenianie się choroby w roślinie.

Jak większość bakterii, Pseudomonas syringae do rozwoju oraz do zakażenia roślin potrzebuje wysokiej wilgotności powietrza lub okresowego zwilżenia liści. Jej aktywność w znacznym stopniu wzmaga się w obecności wody, a zwłaszcza po ulewnym deszczu lub deszczowaniu. Do infekcji dochodzi w godzinach porannych, kiedy liście są bardziej lub mniej zwilżone rosą.

Rozwojowi choroby sprzyja także nadmierne nawożenie azotowe, które zwiększa wrażliwość roślin na infekcję. Pseudomonas syringae może przetrwać do następnego sezonu wegetacyjnego na resztkach porażonych części roślin, a także na powierzchni nasion. Bakteria w okresie wegetacji rozprzestrzenia się w sposób bierny z wodą podczas opadów deszczu lub deszczowania, a także przenoszona jest przez wiatr, owady i mechanicznie podczas zbioru owoców.

Natomiast czynnikiem hamującym rozwój choroby na plantacji jest słoneczna pogoda, trwająca 10–14 dni.

Trudna ochrona plantacji

Ochrona ogórków przed bakteriozą jest trudna i polega głównie na profilaktycznym opryskiwaniu roślin środkami miedziowymi. Ponadto należy przestrzegać 2–3-letniej przerwy w uprawie na tym samym stanowisku, a także dobierać odpowiednie, czyli odporne lub tolerancyjne odmiany, ponieważ różnią się one stopniem odporności na tę chorobę.

W przypadku zaobserwowania na plantacji objawów bakteryjnej kanciastej plamistości trzeba opryskiwać rośliny środkami miedziowymi, np. Miedzianem 50 WP (2,5–3,0 kg/ha).

Uprawa ogórków po gorczycy jako roślinie przedplonowej ogranicza występowanie kanciastej plamistości bakteryjnej. Warto przypomnieć, że fungicydy miedziowe są obecnie jedynymi dozwolonymi środkami do walki z chorobami grzybowymi i bakteryjnymi w ochronie integrowanej i ekologicznej uprawie ogórków.

Należy też pamiętać, że ochrona chemiczna ogórków przed kanciastą plamistością bakteryjną jest ostatecznością. Środki miedziowe mają 7 dni karencji i można je stosować tylko do okresu kwitnienia ogórków

Ochrona ogórków

Obecnie w programie ochrony ogórków jest dostępnych wiele środków konwencjonalnych i pochodzenia naturalnego, które należy stosować w integrowanym systemie ochrony, skrupulatnie przestrzegając okresów karencji.

Innowacyjne technologicznie

Zapobieganie skutkom wystąpienia chorób bakteryjnych i ich ograniczanie uzyskuje się poprzez wdrażanie do programów ochrony preparatów wspomagających.

Tak działają produkty zawierające aktywny jon fosforynowy oraz preparaty z pierwiastkami zamkniętymi w nanocząsteczkach – Viflo Cal S i Viflo CuB. Innowacyjność serii nawozów Viflo polega m.in. na zastosowaniu nanotechnologii. Bardzo małe rozmiary nanocząsteczek umożliwiają ich szybkie przemieszczanie się po całej roślinie. Udowodniono skuteczne działanie bakteriobójcze nanosrebra i nanomiedzi. Viflo CuB jest nawozem, w którym składniki pokarmowe są skompleksowane kwasem glukonowym.

Połączenie dwóch elementów (B i Cu) zapewnia bardzo szybkie pobieranie składników pokarmowych i wysoką skuteczność we wspomaganiu ograniczenia rozwoju chorób grzybowych i bakteryjnych (zwłaszcza tych ostatnich). Nawóz jest skuteczny za sprawą nanocząsteczek Cu, które działają systemicznie, a ich zawartość wynosi 4%.

Nawozy z gamy Viflo są w pełni bezpieczne, nie mają okresów karencji i prewencji oraz nie zostawiają pozostałości w owocach. Poza tym, oprócz znacznej poprawy prowadzonej ochrony oraz uruchomienia mechanizmów obronnych roślin, wpływają korzystnie na parametry jakościowe i ilościowe uzyskiwanego plonu (jędrność, zawartość cukru).

Choroby grzybowe a uszkodzenia mechaniczne

Częstym błędem, popełnianym w okresie występowania zagrożenia chorobami, jest mylenie objawów mączniaka rzekomego i kanciastej plamistości bakteryjnej z mechanicznymi uszkodzeniami liści powodowanymi przez wiatr. Ocierające się o siebie liście ulegają nekrozie, a jej objawy nieco przypominają symptomy wymienionych w artykule chorób infekcyjnych. To skłania producentów do natychmiastowego i nieuzasadnionego stosowania środków ochrony. Często w systemie produkcji integrowanej producenci uprawiają ogórki z rozsady, co bardzo przyspiesza owocowanie i pozwala częściowo uniknąć porażenia roślin przez mączniaka rzekomego.

Prof. dr hab. Józef Robak/Instytut Ogrodnictwa Skierniewice