Wpływ mikroelementów na wybrana gatunki warzyw

Na temat roli takich składników odżywczych, jak azot (N), fosfor (P), potas (K) czy magnez (Mg) w uprawie warzyw już nie trzeba się rozpisywać, ponieważ u producentów świadomość ich znaczenia jest bardzo wysoka. Natomiast jest wiele składników drugoplanowych, które są bardzo istotne w produkcji warzyw i należy je uwzględnić w programach nawożenia.

Iwona Polewska-Jankowiak, Krzysztof Zachaj

Bor, mangan, miedź, molibden, cynk i żelazo to jedne z tych mikroelementów, na które ilościowe zapotrzebowanie u roślin jest niewielkie. Nie zmienia to jednak faktu, że niedobór chociażby jednego z nich jest czynnikiem ograniczającym plonowanie, tak samo jak braki wymienionych wyżej makroskładników. Także zbyt wysokie stężenie mikroskładników w glebie lub podłożu jest szkodliwe – mogą one mieć nawet toksyczne oddziaływanie na rośliny. Jeśli chodzi ich nadmiar, to problem najczęściej dotyczy manganu i boru, rzadziej cynku lub miedzi. Przed podjęciem decyzji dotyczącej dawek nawozów mikroelementowych zaleca się wykonanie badania gleby pod kątem zawartości tych składników oraz analizy liści, a także uważne obserwowanie roślin.

Różne gatunki warzyw mają różne wymagania

Warzywa mają zróżnicowane zapotrzebowanie na mikroelementy. Na przykład wymagania cebuli czy szpinaku są wysokie co do większości tych składników. Bor jest ważny w przypadku buraka, brokułu czy kalafiora. Dlatego w nawożeniu mikroelementami należy uwzględnić wymagania poszczególnych gatunków warzyw, a także zasobność gleby w te składniki. Z obserwacji map zasobności wynika, że większość gleb w Polsce charakteryzuje się zbyt niską zawartością mikroelementów. Ponadto ich dostępność jest uwarunkowana odczynem gleby.

Przyczyny niedoborów mikroskładników w uprawach warzyw

Niedobory mikroelementów u roślin najczęściej wynikają nie z ich braku w glebie, ale z niekorzystnych warunków panujących w środowisku glebowym. Podstawowym czynnikiem wpływającym na rozpuszczalność wielu soli, a tym samym na dostępność zawartych w nich składników, jest stężenie jonów wodorowych w roztworze glebowym, czyli pH. Optymalny zakres pH, w którym można się spodziewać właściwej dostępności mikroskładników, to 6,0–6,8. Wraz z zakwaszaniem gleby wzrasta rozpuszczalność i dostępność żelaza, miedzi, manganu, boru i cynku (w wyjątkowych sytuacjach nawet do poziomu toksycznego), ale znacznie obniża się dostępność molibdenu. Ponadto w zbyt kwaśnej glebie dochodzi do uwstecznienia fosforu. Przy odczynie alkalicznym (zasadowym), np. po zbyt dużej dawce wapnia, następuje blokada pobierania mikroelementów metalicznych (Fe, Mn, Zn i Cu).
Deficyt mikroelementów i problemy z ich pobieraniem najczęściej występują na glebach:

•  lekkich, zawierających mało próchnicy, o ubogim kompleksie sorpcyjnym,
•  bardzo zlewnych i niestrukturalnych lub zalanych, gdy panuje w nich deficyt tlenu,
•  organicznych, zwłaszcza torfowych, w których występuje silna sorpcja, np. miedzi,
•  o nieodpowiednim odczynie.

Niedobory mikroelementów u roślin najczęściej wynikają nie z ich braku w glebie, ale z niekorzystnych warunków panujących w środowisku glebowym.

Rola poszczególnych mikroelementów

Cynk (Zn)

Jest niezbędny do prawidłowego wzrostu i rozwoju rośliny. Bierze udział w syntezie hormonów roślinnych, takich jak auksyny, i węglowodanów. Ponadto uczestniczy w ważnych funkcjach komórki, takich jak metabolizm białek, zwiększa wigor roślin oraz wzmacnia ich odporność, m.in. na niskie temperatury. Jego niedobór powoduje międzykomórkową chlorozę starszych liści, które stają się szaro-białe i przedwcześnie opadają lub giną. Przyczyny niedoboru Zn to: mała zawartość substancji organicznej, pH gleby > 7, wysoka zawartość fosforu, chłód, nadmierna ilość wody. Zawartość deficytowa w roślinach to < 15–20 mg/kg suchej masy. Uprawy wrażliwe na deficyt cynku to: burak ćwikłowy, fasola, ogórek, pomidor, sałata, ziemniak, cebula, szpinak.

Bor

Jest niezbędny do tworzenia ścian komórkowych, rozwoju owoców i nasion. Pomaga w tworzeniu pyłku, zapylaniu i kwitnieniu rośliny. Ważną funkcją boru w roślinach jest jego wpływ na rozpuszczalność, metabolizm i mobilność Ca. Stymuluje on również metabolizm i transport węglowodanów, syntezę kwasów nukleinowych, wpływa na aktywność fotosyntetyczną i wchłanianie wody. Bor zwiększa stabilność komórek roślinnych. Jest to pierwiastek o słabej mobilności, dlatego objawy jego niedoboru pojawiają się najpierw na młodych tkankach, czyli na wierzchołkach wzrostu. Deficyt boru może powodować niską wydajność roślin i małe rozmiary warzyw. Jest również przyczyną pęknięć na korzeniach i szyjce korzeniowej warzyw oraz na owocach w przypadku pomidora, papryki, ogórka. Przy wystąpieniu niedoboru boru w kalafiorze, brokułach czy kapuście stożek wzrostu obumiera i roślina nie zawiązuje główki. U kalafiora i brokułu może wystąpić jamistość głąba. Przyczyny niedoboru B to: mała zawartość substancji organicznej, wysokie pH (> 7) i wilgotność gleby, gleby piaszczyste, susza glebowa. Zawartość deficytowa to: w roślinach dwuliściennych < 10–20 mg/kg suchej masy, jednoliściennych < 2–10 mg/kg suchej masy. Uprawy wrażliwe na niedostatek boru to: brokuł, kalafior, kapusta, seler, burak ćwikłowy. Żelazo. To mikroelement niezbędny do prawidłowego wzrostu i funkcjonowania roślin. Żelazo działa jako katalizator w syntezie cząsteczki chlorofilu i pomaga w absorpcji innych pierwiastków. Obejmuje również syntezę DNA, syntezę białek, redukcję azotanów i siarczanów. Jego niedobór objawia się głównie żółtymi liśćmi z powodu niskiego poziomu chlorofilu. Przyczyny niedoboru Fe: wysokie pH gleby (> 7), zimno i nadmierna wilgotność gleby, gleby alkaliczne. Zawartość deficytowa w roślinach wynosi < 50 mg/kg suchej masy. Uprawy wrażliwe na niedobór żelaza to: fasola, burak ćwikłowy, brokuł, kalafior, szpinak, pomidor, kapusta, szparag, ogórek.

Miedź

Ten pierwiastek odgrywa kluczową rolę w regulacji wielu reakcji biochemicznych w roślinach. Miedź, jako ważny czynnik różnych enzymów i białek, jest nieodzowna w regulacji kilku procesów metabolicznych i fizjologicznych roślin. Pomaga w wykorzystaniu żelaza podczas syntezy chlorofilu. Jej niedobór prowadzi do ograniczenia wzrostu, zniekształcenia młodszych liści, a nawet do martwicy wierzchołka. Przyczyny niedoboru Cu: gleby organiczne, gleby alkaliczne, gleby piaszczyste. Zawartość deficytowa w roślinach: < 2–5 mg/kg suchej masy. Uprawy wrażliwe to na niedostatek miedzi to: burak ćwikłowy, sałata, cebula, szpinak, brokuł, brukselka, marchew, pietruszka, kalafior, seler, ogórek, rzodkiewka, ziemniak, rzepa, pasternak.

Mangan

Jego rola związana jest z aktywacją wielu enzymów, które pomagają w procesach fotosyntezy i oddychania. Ponadto mangan aktywuje kilka ważnych reakcji metabolicznych, przyspiesza kiełkowanie i dojrzałość, zwiększając jednocześnie dostępność fosforu (P) i wapnia (Ca). Poprawia wzrost korzeni, rozwój owoców oraz rozwija u roślin odporność na choroby. Pomaga także w przemieszczaniu się żelaza w roślinach. Przyczyny niedoboru Mn: pH gleby > 6,8, gleby organiczne, gleby piaszczyste, zimno, nadmierna wilgotność gleby. Zawartość deficytowa w roślinach to < 10–20 mg/kg suchej masy. Uprawy wrażliwe na niedobór manganu to: cebula, fasola, sałata, szpinak, brokuł, brukselka, groch, kalafior, kapusta, ogórek, pomidor, rzepa, seler, pietruszka, ziemniak.

Molibden

To mikroelement, na którego niedobór podatna jest większość upraw warzyw. Molibden wpływa na efektywniejsze wykorzystanie azotu pobranego przez rośliny w postaci nawozów mineralnych. Zwiększa produkcję biomasy oraz poprawia parametry jakościowe plonu (zwiększa zawartość azotu białkowego, a obniża zawartość azotanów). Ponadto wspomaga wiązanie azotu atmosferycznego. Bierze także udział w budowie organów wegetatywnych. Przyczyny niedoboru Mo: gleby kwaśne (pH < 5,5), nadmierna wilgotność gleby. Zawartość deficytowa w roślinach to < 0,5 mg/kg suchej masy. Uprawy wrażliwe na deficyt molibdenu to: brokuł, burak ćwikłowy, cebula, kalafior, sałata, szpinak, fasola, groch, kapusta, pomidor, rzepa, rzodkiewka.

Skuteczne nawożenie warzyw

Doskonałym sposobem na uzupełnienie niedoborów mikroelementów jest stosowanie nawozów z gamy ASX Mikro w postaci uniwersalnych chelatów EDTA, takich jak ASX Complex, ASX Chelat żelaza, ASX Chelat manganu, ASX Chelat cynku, ASX Chelat miedzi, ASX Molibden. Polecane są także: nawozy z serii Bolero (Bolero, Bolero Zn, Bolero Mo) oraz Nutriefekt, Nutriefekt Fosfor plus, Zinc 750 i gama nawozów Viflo.

Zawartość składnik w pokarmowych w nawozach dolistnych